Didactiek is onderdeel van de pedagogiek en behandelt de regels en de kunst van het onderwijzen. We noemen het daarom ook wel onderwijskunde. Toch wordt nog vaak de vraag gesteld; wat is didactiek? Het inzetten van de juiste leermiddelen zorgt voor hogere slagingspercentages en daar kan didactiek niet in ontbreken.
Didactiek: Wat is dat?
Didactiek is de wetenschap die zich bezighoudt met de vraag hoe kennis, houdingen en vaardigheden door een docent kunnen worden bijgebracht aan leerlingen en studenten. Naast de inhoudelijke expertise die wordt overgebracht, is het voor een docent ook belangrijk het vak Didactiek onder de knie te krijgen. Het is dus een belangrijk aspect binnen het onderwijs.
Wat zijn didactische vaardigheden?
Didactische vaardigheden, ook wel onderwijskundige vaardigheden genoemd, zijn simpel gezegd de vaardigheden die ervoor zorgen dat een leraar kennis kan overdragen aan leerlingen of studenten. Didactische vaardigheden zijn niet alleen onmisbaar voor mensen die werken in het onderwijs, maar komen ook buiten deze sector goed van pas. Ze zijn nuttig in elke baan, bijvoorbeeld bij het inwerken van nieuwe collega's of bij het presenteren van een product, maar ook in het dagelijkse leven als je iets aan een ander uit moet leggen.
Voorbeelden van didactische vaardigheden
We geven graag een aantal voorbeelden van een basis aan didactische vaardigheden en wat het doel is hiervan.
1. Leerdoelen opstellen
Een leerdoel specificeert concreet en duidelijk wat je wilt bereiken, op het gebied van houding, kennis, inzichten en vaardigheden. Een leerdoel formuleer je SMART; specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden. Daarmee toont het ook als bewijs dat het leerresultaat is bereikt.
2. Draaiboek opstellen
Het draaiboek wordt gebruikt als leidraad voor een training. De leerdoelen, onderwerpen en werkvormen worden benoemd en het geeft aan wat de trainer doet en welke hulpmiddelen hierbij van pas komen. Ook praktische
zaken zoals locatie en tijd worden genoemd. Een draaiboek is een gestructureerde voorbereiding en zorgt ervoor dat de docent over alle didactische componenten van de les heeft nagedacht.
3. Gebruik maken van didactische werkvormen
Didactische werkvormen worden gebruikt voor het overbrengen van de leerstof. Het is dus een middel dat een docent inzet om de gestelde leerdoelen te bereiken. Het selecteren van didactische werkvormen is onderdeel van het ontwerpproces van de cursus en is daarom een belangrijk aspect. Voorbeelden van didactische werkvormen lees je verderop in dit stuk.
4. Aansluiten op de deelnemers
Het is belangrijk om rekening te houden met de beginsituatie van deelnemers. Hierbij dient te worden gedacht aan werkervaring, motivatie, opleidingsniveau, maar ook de samenstelling van de groep en de leerstijl. Bij het ontwikkelen van het leertraject wordt hier rekening mee gehouden.
5. Aansluiten op leerstijlen
Zoals eerder al werd genoemd, zal een leertraject ook aangepast moeten worden op de groep, zo ook op de leerstijl. Een leerstijl is een patroon van de wijze waarop iemand leert. De leerstijlen van Kolb zien we vaak terugkomen; doener, bezinner, denker en beslisser.
6. Omgaan met verschillen
Om betere resultaten te behalen is het bezighouden met het ontplooien van de verschillende talenten van alle studenten gewenst. Differentiëren gaat om het aanpassen van de persoonlijke benadering gebaseerd op de kennis die er is over deze verschillen. Differentiëren kan op basis van capaciteiten zoals tempo, niveau en methode, maar ook motivatie en resultaat.
7. Omgaan met weerstand
Als de deelnemer zich op de één of andere manier verzet tegen het leren in de training, spreken we van weerstand. Weerstand is een term die typisch wordt gebruikt onder trainers. Andere mensen hebben het namelijk over bezwaren, tegenargumenten en reacties.
8. Gebruik maken van didactische hulpmiddelen
Didactische hulpmiddelen kunnen worden gebruikt om de leerinhoud te verhelderen en het leerproces te ondersteunen. De keuze voor de hulpmiddelen hangt af van de leerdoelen, de leerinhoud, de deelnemers en
de randvoorwaarden. Met didactische hulpmiddelen kun je denken aan offline middelen, zoals een flip-over en een whiteboard, maar ook online media, zoals een PowerPoint of video. Hulpmiddelen zijn geen doel op zich, maar zijn bedoeld om in te zetten om het leren te ondersteunen.
9. Evalueren
De waarde van een training kan worden bepaald met een evaluatie. Hiermee wordt bekeken of de leerdoelen zijn behaald, maar ook kan het proces worden geëvalueerd. Met procesevaluatie wordt de evaluatie van de wijze waarop men heeft gewerkt en de voorwaarden hierbij, bedoeld. Bijvoorbeeld de werkvormen, het tempo, de hulpmiddelen, etc. In het trainersvak gaat de terugkoppeling over het waargenomen gedrag bij deelnemers of in de groep en het effect van dat gedrag op de trainer of leerlingen. Met feedback wordt het veranderproces ondersteund en kan gedrag wordt gecorrigeerd als het niet voldoende aansluit.
10. Bevorderen van de transfer
Transfer gaat om het overbrengen van het geleerde in de praktijk. De werksituatie verschilt vaak van de leersituatie. Het is daarom van groot belang dat er bewust aandacht wordt besteed aan de transfer van de leerstof naar de werk- of praktijksituatie.
Didactische vaardigheden ontwikkelen
Er zijn verschillende manieren waarop je didactische vaardigheden kunt ontwikkelen. In lerarenopleidingen is dat ook al een belangrijk onderdeel van de opleiding; pas als de docent zelf over de theorie en kennis beschikt, is het mogelijk om deze over te dragen aan anderen. Didactische vaardigheden kun je ook aanleren door een cursus te volgen.
Wat zijn didactische werkvormen?
Om didactische vaardigheden te ondersteunen, zijn er didactische werkvormen. Hiermee kunnen docenten lessen interactief en activerend maken. Door het gebruik van deze werkvormen worden studenten of leerlingen meer geprikkeld en kunnen ze de stof vaak beter onthouden. De keuze voor een didactische werkvorm hangt samen met de keuzes die eerder zijn gemaakt, zoals het didactisch concept, het didactisch model en de leerdoelen.
Voorbeelden van didactische werkvormen
Er bestaan verschillende soorten werkvormen. We kunnen de soorten didactische werkvormen volgens Hoogeveen en Winkels(in Bellinga, 2014) opdelen in vijf groepen. We kunnen hierbij denken aan:
Instructievormen
Hierbij ligt het accent op de leerstof. Deze werkvorm is vooral erg geschikt voor het inleiden van een nieuw onderwerp.
Groepsgesprek
In een groepsgesprek zijn interactievormen waarschijnlijk wat meer wenselijk. Hierbij leer je te overleggen, actief te luisteren, een mening te vormen en je open te stellen voor een ander.
Samenwerkingsvormen
Andere manieren om samen te werken kan met opdrachtvormen en samenwerkingsvormen. Hierbij krijgen leerlingen of studenten een opdracht die zij zelfstandig of samen uit moeten voeren. Deze werkvorm is ook erg geschikt om het zoeken en verwerken van informatie en het presenteren hiervan, te oefenen.
Spelvormen
Spelvormen zijn misschien nog wel het meest actief; voorbeelden hiervan zijn leerspellen, rollenspellen, maar ook simulaties.
Didactische vaardigheden ontwikkelen?
Het is belangrijk dat docenten zich blijven ontwikkelen, zeker op het gebied van didactische vaardigheden. Docenten die via Bisbee werken kunnen kosteloos deelnemen aan trainingen en workshops vanuit onze eigen Bisbee Academie. Verschillende workshops sluiten dan ook aan bij het onderwerp didactiek en didactische werkvormen, zoals bewegend leren en spelend leren. Deze trainingen en workshops kunnen ook incompany worden verzorgd, zodat alle docenten van de onderwijsinstelling hier baat bij kunnen hebben.